Dług jest sednem rynkowej ekonomii i moralności

Książka Graebera ma 600 stron i na każdej są fakty, które wywracają nasze pospolite myślenie o ekonomii, moralności, stosunkach międzyludzkich, kapitaliźmie, długu, wolności, historii ludzkich społeczności, pieniądzu. Jest też bardzo, ale to bardzo obrazobórcza. „Wojna, podbój i niewolnictwo nie tylko odegrały kluczową rolę w przekształcaniu ludzkich ekonomii w rynkowe. Są z nami do dzisiaj, są w każdej instytucji. Wolny rynek ma niewiele wspólnego z wolnością.” Wszędzie są dzisiaj ślady tej historii. „Różnica między sytuacją, że jest się winnym komuś przysługę, a sytuacją, w której jest sie winnym dług, polega na tym, że wysokość długu trzeba precyzyjnie określić.” Potrzebna jest wycena dóbr i usług, potrzebny jest rynek i pieniądze. „Każdy system redukujący świat do liczb może isnieć wyłącznie dzięki broni, bez względu na to czy są to miecze, kije czy drony.”

Dług stanowi wygodne narzędzie władzy, eksploatowane od 5000 lat, a w dzisiejszych czasach szczególnie. Władza oparta na długu wymaga przemocy. Dłużnicy – jednostki, rodziny, miasta, państwa – stawali się niewolnikami. Wszystkie rewolucje zaczynały się od  rytualnego niszczenia rejestrów długów. Aby uniknąć rozruchów, władcy więc umarzali długi i na nowo przydzielali ziemię czy inne zasoby.

Dług stał sie kluczowym  zagadnieniem polityki międzynarodowej. „Jeśli historia czegokolwiek uczy, to tego, że nie ma lepszego uzasadnienia stosunków opartych na przemocy, nadania im pozorów moralności, niż przedstawienie ich w kategoriach długu – przede wszystkim dlatego, że to ofiara sprawia wówczas wrażenie strony postępującej niewłaściwie. Przez tysiące lat agresywni ludzie potrafili wmówić swoim ofiarom, że są im coś winne. W najgorszym razie „zawdzięczają im życie”, ponieważ nie zostały zabite.”

Graeber nie strony od wątków religijnych, aczkolwiek tylko po, aby pokazać jak głęboko tkwi w ludziach kwestia winy i długu, że aż musieli ją zaimplementować do religii. „Dlaczego na przykład mówimy o Chrystusie jako „odkupicielu”? Pierwsze znaczenie słowa „odkupić” to odzykanie lub wykupienie czegoś dzięki spłacie długu. To doprawdy uderzające, że sama istota przekazu chrześcijaństwa, zbawienie lub ofiarowanie przez Boga własnego syna, została przedstawiona w języku transakcji finansowej.”

Dług jest zarówno instrumentem finansowym, jak i konstrukcją społeczną, która wiąże ze sobą ludzi, firmy i narody oraz łączy przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Jak zauważyło wielu antropologów, nie tylko Graeber, dług ma moralne implikacje dotyczące uczciwości, odpowiedzialności i obowiązku, ponieważ jest narzędziem, za pomocą którego narzucano porządek. Historycznie rzecz biorąc, judaizm , chrześcijaństwo i islam zakazywały odsetek w większości okoliczności, odradzały swoim wyznawcom zaciąganie długów i zalecały dłużnikom terminową spłatę pożyczek. Kiedy ktoś ratuje życie innej osobie, mówi się, że uratowana osoba jest jej dłużnikiem. Kiedy przestępca odbył karę, mówi się, że spłacił swój dług wobec społeczeństwa. W kryzysie zadłużenia prawdziwym ryzykiem nie jest niewypłacalność, ale załamanie się porządku ekonomicznego, społecznego i politycznego.

Przybliżmy sie do naszych czasów. Nixon oderwał dolara od złota, starając sie opłacić koszty wojny, zrzucania milionów bomb na wioski w Indochinach, co powodowało presję na amerykańskie rezerwy złota. Ze względu na deficyt handlowy USA  wiekszość dolarów jest poza USA. Zagraniczne banki mają niewiele sposobów, aby wydać posiadane dolary, poza kupnem obligacji skarbowych amerykańskiego rządu. Amerykańska potęga imperialna opiera się na gigantycznym długu, wspieranym przez siłę militarną jakiej nigdy w historii nie miała żadne państwo.

Graeber jest również antropologiem, zaczął pisać tę książkę w czasie kryzysu 2008 roku, kiedy stwierdził, że współcześnie mamy do czynienia z cywilizacyjnym przełomem, a nie jedynie cyklem koniunkturalnym. Coś nowego powstanie. Postanowił przypomieć na jak wiele różnych sposobów ludzie organizowali swoje życie polityczne i gospodarcze w przeszłości, a tym samym uwolnić nasze myślenie o PRZYSZŁOŚCI.

David Graeber „Dług. Pierwsze pięć tysięcy lat.”

Iwona D. Bartczak