Wypalenie i radykalizacja: jak wyczerpanie w miejscu pracy rodzi ekstremistyczne myślenie
Kiedy Luigi Mangione został aresztowany w grudniu 2024 roku pod zarzutem zabójstwa prezesa UnitedHealthcare, reakcja opinii publicznej zszokowała obserwatorów. Zamiast powszechnego potępienia, wiele osób wyraziło poparcie. Dotyczyło to zwłaszcza osób młodych, a sondaże wykazały, że 41% młodych dorosłych uznało morderstwo za akceptowalne.
Co zatem skłania przeciętnego człowieka do usprawiedliwiania skrajnej przemocy? Nasze niedawno opublikowane badania , w numerze specjalnym „Understanding violent extremism” czasopisma APA Journal Psychology of Violence, wskazują na odpowiedź w coraz powszechniejszym zjawisku: wypaleniu zawodowym.
Manifest Mangione'a wskazuje na „korupcję i chciwość” jako źródło frustracji, co jest powszechnym przekonaniem w obliczu rosnącego niezadowolenia z nowoczesnego środowiska pracy. Najnowsze badania pokazują, że szersze wzorce frustracji systemowej i postrzeganej korupcji są powiązane z wypaleniem zawodowym.
Nasze badanie, w którym codziennie przeprowadzano ankiety wśród ponad 600 pracowników, wskazuje, że wypalenie zawodowe może po cichu podsycać niepokojące postawy – zwłaszcza potencjalne usprawiedliwianie brutalnego ekstremizmu – wobec postrzeganego źródła ich cierpienia.
Od wypalenia do ekstremizmu
W naszym badaniu pracownicy codziennie notowali objawy wypalenia zawodowego, stany emocjonalne i agresywne postawy ekstremistyczne. W dni, w których pracownicy czuli się bardziej wypaleni, zgłaszali znacznie większe zrozumienie dla idei ekstremistycznych, takich jak usprawiedliwianie przemocy wobec postrzeganych niesprawiedliwości.
Codzienna harówka związana z wypaleniem zawodowym wywoływała negatywne uczucia strachu, smutku, wstydu i winy. Aby złagodzić te negatywne uczucia – i odzyskać poczucie celu – niektórzy ludzie wydawali się uważać ideologie ekstremistyczne za bardziej atrakcyjne.
Zjawisko to można wyjaśnić, łącząc trzy uznane teorie psychologiczne. Pierwsza z nich to ogólna teoria napięcia (General Strain Theory) , która sugeruje, że codzienne frustracje prowadzą do brutalnego ekstremizmu poprzez doświadczanie negatywnych emocji.
Drugim jest egzystencjalny model wypalenia zawodowego , który łączy wypalenie z nieudanymi poszukiwaniami egzystencjalnymi, gdy zanika poczucie sensu w pracy. Ostatnim jest teoria poszukiwania znaczenia (Significance Quest Theory) , która dowodzi, że gdy poczucie osobistego znaczenia w codziennym życiu ulega erozji, ludzie mogą szukać go gdzie indziej, w tym w radykalnych przekonaniach, aby je przywrócić.
Łącznie te idee, a zwłaszcza model egzystencjalny i model poszukiwania znaczenia, sugerują, że wypalenie odzwierciedla nieudane poszukiwanie sensu – takie, które może popychać jednostki ku brutalnemu ekstremizmowi jako drodze do odnowy. Teoria Ogólnego Napięcia dodatkowo się do tego przyczynia, podkreślając emocjonalny aspekt tego procesu.
Dlaczego wypalenie zawodowe ma znaczenie
Nasze badanie nie sugeruje, że osoby doświadczające wypalenia zawodowego nieuchronnie będą angażować się w przemoc ekstremistyczną. Pokazuje ono raczej, jak codzienne doświadczenia wypalenia zawodowego mogą subtelnie zmieniać jednostki w kierunku postaw ekstremistycznych, normalizując w ten sposób akceptację przemocy.
To rozróżnienie jest kluczowe i podkreślane w modelu dwóch piramid , który rozróżnia radykalizację opinii i radykalizację działań. Chociaż związek między nimi może być słaby, sama radykalizacja opinii może stanowić poważne zagrożenie dla demokracji i społeczeństw otwartych, osłabiając spójność społeczną i sprzyjając polaryzacji. Z tego powodu zasługuje ona na odrębne, szczegółowe badania.
Wypalenie zawodowe jest obecnie alarmująco powszechne i dotyka około trzech na czterech pracowników . Oznacza to, że ogromna część siły roboczej doświadcza napięcia emocjonalnego, które może podsycać ekstremistyczne idee.
Choć zdecydowana większość nigdy nie ucieknie się do przemocy, społeczeństwo, które staje się coraz bardziej tolerancyjne wobec postaw ekstremistycznych, ryzykuje normalizacją destrukcyjnych zachowań i podważeniem zarówno wartości demokratycznych, jak i spójności w miejscu pracy. Co więcej, nawet jeśli tylko niewielka mniejszość ostatecznie dopuści się przemocy, konsekwencje mogą być poważne.
Wsparcie organizacyjne może pomóc
Nasze odkrycia ujawniają również skuteczną formę ochrony: postrzegane wsparcie organizacyjne . Pracownicy, którzy czuli, że ich organizacje autentycznie cenią ich wkład i troszczą się o ich dobrostan, rzadziej skłaniali się ku ideologiom ekstremistycznym, nawet gdy doświadczali objawów wypalenia zawodowego.
Istnieje jednak pewien istotny warunek: wsparcie organizacyjne jest najskuteczniejsze w łagodzeniu szkodliwych skutków wypalenia zawodowego, zanim negatywne emocje się pojawią. Gdy pracownicy przekroczą ten próg emocjonalny, samo dodatkowe wsparcie ma ograniczoną skuteczność w zapobieganiu eskalacji postaw ekstremistycznych.
Pracodawcy mają zatem klucz do rozwiązania problemu wypalenia zawodowego, zanim przerodzi się ono w coś poważniejszego. Organizacje muszą proaktywnie inwestować w zapobieganie wypaleniu zawodowemu, nie tylko jako inicjatywę prozdrowotną, ale jako kluczową strategię zachowania stabilności zarówno w miejscu pracy, jak i w całym społeczeństwie.
Oznacza to promowanie uczciwości i przejrzystości w miejscu pracy, dbanie o to, aby pracownicy czuli się doceniani i rozpoznawani, szkolenie menedżerów w zakresie rozpoznawania wczesnych oznak wypalenia zawodowego i proaktywnego reagowania na nie oraz tworzenie otwartych, bezpiecznych kanałów przekazywania opinii pracownikom.
Obawy o sprawiedliwość nie kończą się na drzwiach biura. Szersze postrzeganie niesprawiedliwości w społeczeństwie może również podsycać sympatię do ekstremistów, zwłaszcza gdy jednostki są już psychicznie wyczerpane. Na przykład, dążenie do skazania Mangione na karę śmierci, by realizować program polityczny prezydenta Trumpa, może pogłębić poczucie niesprawiedliwości systemowej, co jedynie zaostrzy radykalne poglądy.
Szersze implikacje
Wypalenie zawodowe to coś więcej niż tylko wyczerpanie czy brak zaangażowania w miejscu pracy. Sygnalizuje głębszą i bardziej niebezpieczną egzystencjalną wrażliwość. Miejsce pracy, które ignoruje wypalenie zawodowe, nie tylko ryzykuje niższą produktywność, ale także stwarza podatny grunt dla radykalizacji ideologicznej.
W obliczu gwałtownego wzrostu nastrojów ekstremistycznych, w tym poparcia dla aktów przemocy, przedstawianych jako opór wobec korporacyjnej chciwości, zarówno w miejscach pracy, jak i w społeczeństwach, kluczowe jest, abyśmy nauczyli się rozpoznawać leżące u ich podstaw psychologiczne czynniki wyzwalające. Wypalenie zawodowe jest jednym z nich, a pracownicy potrzebują wsparcia nie tylko po to, by lepiej wykonywać swoją pracę – potrzebują go również, by utrzymać poczucie sensu, stabilności i więzi w życiu.
Wypalony umysł będzie szukał sensu wszędzie, gdzie tylko może. Jeśli miejsce pracy tego nie oferuje, pustkę często wypełniają ideologie ekstremistyczne, których konsekwencje wykraczają daleko poza mury biura.
Docent psychologii społecznej, Uniwersytet Kreteński, Uniwersytet Kreteński
Artykuł publikujemy za The Conversation na licencji CC.