Schematy myślowe to poręczne narzędzie, ale nie zawsze korzystne

Dzięki schematom myślowym człowiek może szybciej podejmować decyzje. To korzystna okoliczność, ale z drugiej strony rozwój możliwy jest jedynie, gdy z tych schematów wychodzimy. Jest to też swoisty paradoks, że wytworzyliśmy sobie świat, który zalewa nas informacjami podczas, gdy umysł człowieka tradycyjnie najlepiej funkcjonuje w warunkach ograniczoności informacji.

Chyba że czas skończyć z tą tradycją ……ale taką zdolność mają nieliczni.

Osoby twórcze mają to do siebie, że nie respektują wyznaczonych przez społeczeństwo schematów myślowych. Cała historia innowacji to pasmo łamania schematów myślowych.

Z badań wiadomo, że funkcjonowanie ludzkiego umysłu opiera się na schematach myślowych. Schematy te wpływają na przebieg procesów przetwarzania informacji, na percepcję i pamięć, a przez to na całe zachowanie.  Każdy człowiek jest do pewnego stopnia niewolnikiem własnych schematów myślowych. Wielkim wyzwaniem jest konieczność zmiany tych schematów, które okazały się nieskuteczne. Model myślowy to wyjaśnienie czyjegoś sposobu myślenia. 

Model myślowy powstaje dzięki wiedzy zdobytej w czasie doświadczenia, percepcji i rozwiązywania problemów. Sama idea modelu zawiera stwierdzenie, że jest on oparty na minimalnej liczbie informacji, bo służy właśnie przyspieszeniu działania dzięki rezygnacji z wykorzystania wszystkich dostępnych informacji. Model mentalny musi mieć zastosowanie praktyczne i pozwalać na ocenę skuteczności swojego wykorzystania.

Umiejętność zmiany własnych schematów myślowych jest ściśle powiązana z kreatywnością i innowacyjnością. Współczesny świat wymaga nieustannej gotowości do zmiany schematów myślowych. Jest to swego rodzaju paradoks, ponieważ jednocześnie praktyki zarządcze, związane z cyfryzacją mają silny wpływ na kształtowanie i utrwalanie schematów myślowych, bo wiem dyktują w jaki sposób wykonujemy czynności w słusznej idei, aby wszystkie czynności w procesie czy projekcie były zharmonizowane. Ale jednocześnie konserwują jakiś sposób myślenia.

Schematy wytworzone w umyśle są znacznie trwalsze niż wiedza uzyskiwana w czasie studiów czy szkoleń, która często ulatnia się szybko. Przedsiębiorstwo chcąc kształtować kreatywnych pracowników powinna nie tylko utrwalać pewne schematy, ale także – i to jest znacznie trudniejsze – dostarczać doświadczeń emocjonalnych i intelektualnych, jakie towarzyszą ZMIANIE schematu myślowego. Takie doświadczenia będą bezcenne we wszystkich obszarach funkcjonowania człowieka:

• w społeczeństwie
• w biznesie i pracy zawodowej
• w rodzinie
• w demokracji

Dwóch menedżerów może zaobserwować to samo wydarzenie i odmiennie je zinterpretować, o czym mówi dobitnie poniższa znana anegdota:

Dyrektor fabryki obuwia wysłał do Afryki dwóch swoich najlepszych przedstawicieli handlowych w celu zbadania potencjalnego popytu na wyroby fabryki. Obaj powrócili po miesiącu intensywnych badań rynkowych. Jeden zrezygnowanym głosem relacjonuje dyrektorowi swoje wnioski: Panie Dyrektorze, w Afryce nic nie sprzedamy. Ludzie chodzą tam boso. Drugi przedstawiciel handlowy natomiast tak zrelacjonował swoje odkrycia: Panie Dyrektorze! Fantastyczne wieści! Olbrzymi rynek na nasze wyroby! Nikt nie nosi butów! Model myślowy to coś, co steruje naszymi myślami. Otwiera potok pomysłów w jednej „alejce myślowej” a w drugiej go skutecznie zamyka.

A oto przykład tego, że schematy myślowe nie muszą ograniczać skuteczności działania. Cliff Young, 61-letni rolnik australijski, wziął udział w długodystansowym biegu z Melbourne do Sydney. Wygrał wyścig, pokonując zawodowych biegaczy światowej klasy. W tabeli przedstawiono, jakie schematy myślenia przełamał.

Tradycyjny schemat myślenia	Nowe myślenie nieskażone dogmatami
– Niezbędny jest specjalny trening kondycyjny. – Nie można się obejść bez profesjonalnego sprzętu biwakowego i wyposażenia dla biegaczy. – Należy zastosować taką strategię biegu jak w maratonie. – Bieg odbywa się w cyklu: 18 godzin biegu, 6 godzin snu.	– Biegam wokół owiec, więc dam sobie radę w wyścigu. – Należy założyć kombinezon i wysokie buty. – Trzeba szurać nogami (potem uznano, że to najskuteczniejsza strategia). – Cliff nie wiedział, że sen jest dozwolony.

 

Nasze życie kształtują schematy myślenia, ponieważ na ich podstawie podejmujemy decyzje i tworzymy subiektywny obraz świata. Nie żyjemy w świecie, który jest na zewnątrz, ale w tym, który jest w naszym umyśle. Dowodem na istnienie takiego świata są doświadczenia osób, którym amputowano kończyny. Choć nie mają już ręki bądź nogi, nadal odczuwają ich istnienie. Nasz mózg jest narzędziem konstruującym schematy. Schematy myślenia są zwykle przeszkodą w osiąganiu celów, które wymagają od nas wykonywania nowych czynności.

Ale to jest dominujący sposób funkcjonowania człowieka w świecie.

 

Jan Fazlagić, profesor Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu Od 1997 roku nieprzerwanie interesuję się zarządzaniem wiedzą  i kapitałem intelektualnym. Realizuje polskie i międzynarodowe projekty edukacyjne.